Чӑваш Енре, Улатӑр районӗнче, Daewoo Nexia машина кӗпертен ҫырмана ӳкнӗ. Салонра тӑватӑ ҫын пулнӑ. Вӗсем суранланнӑ. Аманнӑскерсене пульницӑна илсе кайнӑ.

Ку пӑтӑрмах ҫурла уйӑхӗн 2-мӗшӗнче ҫӗрле пулнӑ. «Энӗш» автоҫулпа пыракан машина ҫырманналла ӳкнӗ. Руль умӗнче 18 ҫулти водитель пулнӑ.

Ҫав ҫул ҫинче юсав ӗҫӗсем пыраҫҫӗ. Чукун ҫул урлӑ каҫакан кӗпере ҫӗнетме палӑртнӑ. Халӗ ку ӗҫе малалла тӗпчеҫҫӗ.

Паян Улатӑр районӗнчи Кивӗ Эйпеҫре Сывлӑш десант ҫарӗсен кунӗ ячӗпе парк тата унтах стела уҫнӑ.

«Хыпар» хаҫатӑн ӗнерхи номерӗнче ӗҫе Кивӗ Эйпеҫ ял тӑрӑхӗн депутачӗн, пӗтӗмӗшле практика тухтӑрӗн уйрӑмӗн заведующийӗн Родион Казанцевӑн пуҫарӑвӗпе йӗркеленӗ тесе ҫырнӑ.

Ырӑ пуҫарӑва пурнӑҫа кӗртес тӗллевпе десантниксем маларах субботник йӗркеленӗ. Кивӗ Эйпеҫ тӑрӑхӗнчен сывлӑш десант ҫарӗнче 33 ҫын пулнӑ. Вӗсенчен пӗрине, вӑл 1915 ҫулта ҫуралнӑ, Тӑван ҫӗршывӑн Аслӑ вӑрҫинче ҫар десанчӗн гварди дивизийӗнче хӗсметре тӑнӑ — Макар Алимасова — вилнӗ хыҫҫӑн Тӑван ҫӗршыв вӑрҫин I степеньлӗ орденӗпе наградӑланӑ. Ҫӗршыв умӗнчи тивӗҫе тӗрлӗ ҫулта пурнӑҫланӑ ытти десантник та пысӑк шайра пурнӑҫланӑ, вӗсем ҫемьере те хисеплӗ.

Шупашкар районӗнчи Чаканар ялӗ ҫывӑхӗнче темиҫе ҫул каялла пулнӑ авари халӗ те ҫынсен асӗнчен тухмасть. Ун чухне арӑмӗпе упӑшки вилнӗ, вӗсен хӗрӗ 10 уйӑх комӑра выртнӑ хыҫҫӑн сывлама пӑрахнӑ. Ывӑлӗ ҫеҫ чӗрӗ юлнӑ. Вӑл та пулин сусӑра тухнӑ.

Нумаях пулмасть ҫак аварире айӑплӑ ҫынна УДОпа колонирен кӑларнӑ. Ҫакӑ аварире шар курнӑ ҫынсен тӑванӗсене питех те тӗлӗнтернӗ. Вӗсем ку ӗҫе Аслӑ суда пӑхса тухма ыйтнӑ.

Ҫак кунсенче суд тавӑҫа пӑхса тухнӑ. Аса илтерер: руль умне ӳсӗрле ларса авари тунӑ Сергей Белова ун чухне 8 ҫуллӑха колоние ӑсатнӑ. Анчах вӑл ирӗке 5 ҫул маларах тухнӑ. Адвокачӗ ӗнентернӗ тӑрӑх, вӑл тӳрӗ ҫул ҫине тӑнӑ, ирӗке тухсанах ӗҫе вырнаҫнӑ.

Шар курнӑ ҫынсем Белов малтанах икӗ ҫын вилнӗшӗн ҫеҫ явап тытма шухӑшланине шута илме ыйтнӑ. Пӗчӗк хӗрача комӑра выртнӑ хыҫҫӑн, приговор янӑрасан, ҫеҫ пурнӑҫран уйрӑлнӑ имӗш. Айӑпланнӑ ҫын Улатӑр районӗн сучӗ УДО пирки ыйтӑва пӑхса тухас умӗн ҫеҫ кӑмӑл-сипет тӗлӗшӗнчен тӑкак кӳнине саплаштарма тытӑннӑ.

ЧР Аслӑ сучӗ Белова каялла колоние тавӑрмалла тесе йышӑннӑ. Арҫын суд ларӑвне килмен, колоние унӑн хӑйӗнех ҫитмелле.

Улатӑр районӗнчи Кире поселокӗнче пурӑнакан 35 ҫулти арҫын унчченхи савнине ниепле те манайман курӑнать. Пӗрле пурӑннӑ хӗрарӑм патне вӑл алӑка ватса виҫӗ хутчен пырса кӗнӗ. Ҫавна пула РФ Следстви комитечӗн республикӑри управленийӗн Ҫӗмӗрлери районсем хушшинчи пайӗ пуҫиле ӗҫ пуҫарнӑ.

Унччен пӗрле пурӑннӑ хӗрарӑм патне упӑшка пулса пӗтереймен арҫын ака уйӑхӗн 17 тата 18-мӗшӗсенче, ҫу уйӑхӗн 9-мӗшӗнче пырса кӗнӗ. Ӳсӗрле те кӗнӗ вӑл, урӑлла та. Савни пулнӑ хӗрарӑм кӗртменрен арҫын хваттер алӑкне ватнӑ.

Ҫын килне ирӗксӗр талпӑнакан этеме РФ Пуҫиле кодексӗн 139-мӗш статйин 1-мӗш пайӗпе айӑплӗҫ. Арҫын саккуна пӑснине хӗрарӑм та ҫирӗплетнӗ, алӑк ватнине асӑрхакансем те пулнӑ, ҫавна ӗнентерекен ытти факт та ҫителӗклӗ теҫҫӗ тӗпчевҫӗсем.

«Граждан пуҫарӑвӗ» общество организацийӗн хастарӗсем ыйтӑм ирттернӗ. Ҫынсенчен чылайӑшӗ Чӑваш Енри ҫулсене виҫӗ балпа ҫеҫ хакланӑ. Респондентсен 6,24 проценчӗ ҫеҫ ҫулсене лайӑх хак панӑ.

Ыйтӑма республикӑри 26 муниципалитетра ирттернӗ. Кашни тӑрӑхрах 40 ҫынран кая мар ыйтнӑ. Пӗтӗмпе 1082 водителӗн шухӑшне ыйтса пӗлнӗ.

Пур муниципалитетра та респондентсем япӑх ҫулсем пирки ҫеҫ аса илнӗ. Лайӑххи темшӗн пуҫа килмен. Элӗк, Вӑрнар, Улатӑр районӗсенче ҫулсем питӗ япӑххи ҫиеле тухнӑ. Патӑрьел, Ҫӗрпӳ районӗсенче ҫулсем лайӑх еннелле улшӑннӑ. Вӑрнар поселокӗнче вара арканнӑ ҫул нумай. Улатӑрта ҫулсем ҫинчи шӑтӑк-путӑка хӑйӑр тултарнӑ. Ҫӗнӗ Шупашкар хулинче вара кирпӗчпе сапланӑ.

Ӗнер пирӗн республикӑра вӑйлӑ ҫумӑр лӳшкессине, ҫил-тӑвӑл алхасассине синоптиксем ӗнер асӑрхаттарни тӳрре килчӗ. Вӑрмар районӗнчи Енӗшпуҫӗнче тата Ичеснер-Атайкассинче паян ирччен ҫутӑсӑр ларнӑ.

Иртнӗ талӑкра пирӗн республикӑра вӑтамран 42 мм ҫумӑр ҫунӑ. Улатӑр тата Канаш хулисенче, Улатӑр, Пӑрачкав, Йӗпреҫ тата Канаш районӗсенче талӑкра уйӑхри чухлӗ (58 миллиметртан пуҫласа 80 мм таран) ҫунӑ.

Паянтан пуҫласа утӑ уйӑхӗн 8-мӗшӗчченех ҫанталӑк начар тӑмалла, инкек-синкек тухас хӑрушлӑх пысӑк. Ӗнер Канаш районӗнчи 11 ялта ҫутӑсӑр юлнӑ, анчах ятарлӑ службӑсем инкеке виҫӗ сехетре пӗтернӗ. Сӗнтӗрвӑрри хулинчи 97 ҫурт та пӗр вӑхӑтлӑха ҫутӑсӑр юлнӑ. Вӑрмар районӗнчи инкеке пӗтерессипе яваплӑ службӑсем паян ирпе те ӗҫленӗ.

Улатӑрта пурӑнакансем Комаров урамӗ пирки пӑшӑрханаҫҫӗ. «Контактра» халӑх тетелӗнчи «Подслушено Алатырь» ушкӑнра хӑйӗн ятне кӑтартма ыйтман ҫын унти хӑтлӑх ҫуккине пӗлтернӗ. Унта ҫырнӑ тӑрӑх, виҫӗ ҫурта хута янӑ хыҫҫӑн йӗрке туман. Строительсем ҫуртсене хӑпартасса хӑпартнӑ. Анчах унта пыма тата унтан иртсе кайма меллӗ мар-мӗн. Сӑмаха ҫирӗплетме ҫав ҫын сӑнӳкерчӗк те вырнаҫтарнӑ.

Нумай хутлӑ виҫӗ ҫурта хӑпартакансем туалетне те ҫавӑнтах хӑварнӑ, кабельсем те унтах йӑваланаҫҫӗ. «Пирӗн ҫырусене администраци хуравламасть», — тесе ҫырнӑ унта. Вырӑнти тӳре-шара халӑх пӑшӑрханӑвне хӑлхана та чикмест тенипе пуҫлӑхсем килӗшесшӗн мар. Вӗсем ӑнлантарнӑ тӑрӑх, ҫуртсене туса кӑна пӗтернӗ, ҫавӑнпа тирпейлесе ӗлкереймӗн.

Етӗрне районӗнче ҫу уйӑхӗн 29-мӗшӗнчен пуҫласа ҫӗртме уйӑхӗн 8-мӗшӗччен Н.В. Овчинников ячӗллӗ пӗтӗм тӗнчери пленэр иртнӗ. Унта Шупашкарти, Волгоградри, Пензӑри, Ӗрӗнпурти, Хусанти, Самарӑри, Пенза облаҫӗнчи Сердобскри, Эстонири Таллинти паллӑ художниксем пухӑннӑ.

Вӗсем Етӗрнери А. В. Асламас ячӗллӗ ача-пӑча ӳнер шкулӗнче вӗренекенсем валли ӑсталӑх класӗ ирттернӗ. Ачасене ӑстасем живопиҫ вӑрттӑнлӑхӗпе паллаштарнӑ, пултарулӑх утӑмне епле туни ҫинчен те кӗскен каласа кӑтартнӑ. Хӑюллӑраххисем художниксене ыйтусем те панӑ, вӗсен пурнӑҫӗпе тата пултарулӑхӗпе ҫыхӑннӑ ыйтусене хускатнӑ. Аслисем ачасемпе кӑмӑлтан калаҫнӑ, илем тӗнчинче пурин вырӑн епле тупнине ӑнлантарнӑ, илеме туйма пӗлмелле тесе каланӑ.

Чӑваш Енре каллех ют ҫӗршыв ҫыннисене тытса чарнӑ. ЧР ШӖМӗ пӗлтернӗ тӑрӑх, вӗсем миграци саккуне пӑснӑ.

Ют ҫӗршыв ҫыннисене Улатӑр хулинче тытса чарнӑ. Вӗсем Казахстан еннелле ҫул тытнӑ пулнӑ. Автобусра ют ҫӗршыври 9 ҫын пулнӑ.

Тытса чарнӑ ҫынсем тӗлӗшпе протокол ҫырнӑ. Вӗсене административлӑ майпа явап тыттарнӑ. Миграци саккуне пӑснӑскерсене штраф тӳлеттернӗ: кашнине 2 пин тенкӗ. Кунсӑр пуҫне вӗсене Раҫҫейрен тӑван тӑрӑхне ӑсатмалла тунӑ.

Водитель те ют ҫӗршыв ҫынни пулнӑ. Ӑна та 2 пин тенкӗ штраф ҫырса панӑ.

ЧР Ҫутҫанталӑк министерстви пӗлтернӗ тӑрӑх, кӑҫал республикӑра пурӑнакансене ейӳ нуша кӑтартман. Ҫакнашкал пӗтӗмлетӳ тунӑ ейӳпе кӗрешекен комисси.

Ведомство пӗлтернӗ тӑрӑх, ейӳ сарӑласран сыхланас енӗпе ирттерекен мероприятисене республикӑри пур муниципалитетра та пурнӑҫланӑ. Кӑҫал ялсем тата экономика объекчӗсем ейӳ нушине курман.

Аса илтерер: кӑҫал Чӑваш Енри 16 муниципалитетри 55 ялта ейӳ сарӑлма пултарассине пӗлтернӗччӗ. Вӗсенче пӗтӗмпе 2200 ҫын пурӑнать. Малтан кӑҫалхи ейӳ Улатӑр, Пӑрачкав, Ҫӗрпӳ районӗсенче уйрӑмах хӑрушӑ пулассине каланӑччӗ.